اسکن مغزی یکی از پیشرفته ترین و مؤثرترین روشهای تصویربرداری پزشکی است که به متخصصان کمک میکند تا فعالیت‌های مغز و ساختار آن را بررسی کنند. این تکنیک‌ها به وسیله استفاده از فناوری های مختلف مانند MRI (تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی)، CT اسکن (توموگرافی کامپیوتری)، و PET اسکن (تصویربرداری با نشر پوزیترون)، تصاویری دقیق و با جزئیات از مغز فراهم می آورند. اسکن مغزی برای تشخیص اختلالات و بیماری های مغزی از جمله آلزایمر، سکته مغزی، تومورهای مغزی، اختلالات روانی و حتی برای بررسی عملکرد مغز در شرایط مختلف به کار می رود. این روشها نه تنها به تشخیص بیماری‌ها کمک می‌کنند، بلکه در برنامه ریزی و نظارت بر درمان ها نیز نقش مهمی دارند.
اسکن مغزی چیست؟
اسکن مغزی به مجموعه ای از روش های تصویربرداری گفته می شود که برای بررسی ساختار و فعالیت مغز استفاده می شود. این تکنیک‌ها به پزشکان این امکان را می‌دهند که اختلالات مغزی و مشکلات مرتبط با آن را شناسایی کنند، حتی پیش از آنکه علائم بالینی آشکار شوند. اسکن مغزی می تواند برای تشخیص بیماری ها، ارزیابی وضعیت بیمار یا برنامه‌ریزی برای درمان های مختلف به کار رود.
انواع مختلف اسکن مغزی
- MRI (تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی): این روش از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای تولید تصاویری دقیق از ساختار مغز استفاده می کند. MRI معمولاً برای شناسایی اختلالات ساختاری مانند تومورها، سکته مغزی، آسیب های مغزی و بیماری‌های عصبی مانند مولتیپل اسکلروزیس یا آلزایمر مفید است.
- fMRI (تصویربرداری عملکردی با رزونانس مغناطیسی): این روش به بررسی فعالیت مغز در پاسخ به محرک‌های خاص می‌پردازد. برخلاف MRI که تنها ساختار مغز را نشان می‌دهد، fMRI فعالیت‌های عصبی و نحوه پاسخ مغز به فعالیت‌های مختلف را به طور زنده نمایش می‌دهد.
- CT اسکن (توموگرافی کامپیوتری): در این روش، اشعه ایکس از زوایای مختلف به مغز تابانده می شود و تصاویر مقطعی از مغز تولید میشود. CT اسکن معمولاً برای شناسایی خونریزی مغزی، آسیب‌های ضربه‌ای و تومورها استفاده میشود و از آن در شرایط اورژانسی بهره‌برداری میشود.
- PET اسکن (تصویربرداری با نشر پوزیترون): PET اسکن یک روش تصویربرداری است که به وسیله مواد رادیواکتیو خاصی که به بدن تزریق میشود، فعالیت‌های متابولیک مغز را نشان می‌دهد. این اسکن به ویژه در تشخیص بیماری‌های مغزی مانند آلزایمر و اختلالات روانی کاربرد دارد. این روش می‌تواند به بررسی عملکرد مغز و تشخیص مشکلاتی که ممکن است در اسکن‌های دیگر قابل مشاهده نباشد، کمک کند.
- SPECT (تصویربرداری کامپیوتری تک فوتون): این روش تصویربرداری هسته‌ای برای اندازه‌گیری جریان خون و فعالیت‌های متابولیکی مغز استفاده میشود. SPECT به شناسایی مناطق فعال یا کم‌تحرک مغز کمک کرده و معمولاً در تشخیص بیماری‌هایی مانند آلزایمر و اختلالات روانی مفید است.
- EEG (الکتروانسفالوگرافی): این تکنیک برای بررسی فعالیت الکتریکی مغز به کار می‌رود. EEG بیشتر برای شناسایی مشکلاتی مانند صرع یا اختلالات خواب استفاده میشود.
- MEG (مگنتو انسفالوگرافی): این تکنیک به بررسی میدان‌های مغناطیسی تولید شده توسط فعالیت‌های الکتریکی مغز می‌پردازد. MEG به طور خاص در تحقیقات علمی و نقشه‌برداری از فعالیت مغزی در زمان واقعی استفاده میشود.
- اسکن پرفیوژن مغز یک نوع تصویربرداری است که به بررسی جریان خون در مغز می‌پردازد. این نوع اسکن می‌تواند با استفاده از روشهای مختلف مانند CT پرفیوژن (CTP) یا MRI پرفیوژن انجام شود. در این اسکن، جریان خون در نواحی مختلف مغز بررسی میشود تا مشخص شود که آیا جریان خون کافی به مناطق مغزی می‌رسد یا خیر. این روش برای ارزیابی وضعیت سکته مغزی، آسیب‌های مغزی و اختلالات عصبی که بر جریان خون تأثیر می‌گذارند، مانند تومورها یا بیماری‌های قلبی، کاربرد دارد.
- در اسکن پرفیوژن، معمولاً ماده حاجب به بدن تزریق میشود تا جریان خون به وضوح مشاهده شود. این تکنیک به پزشکان کمک میکند تا مناطق مغز که نیاز به درمان فوری دارند، شناسایی کنند.
مقاله مراقبت های بعد از تصویربرداری را بخوانید. چرا که این مراقبت ها شما را از عوارض احتمالی اسکن مغز در امان نگه می دارد.
اسکن مغز در مرکز پزشکی هسته ای سارا
دلایل تجویز اسکن مغزی
اسکن مغزی یکی از پیشرفته ترین روشهای تصویربرداری پزشکی بوده که برای بررسی دقیق وضعیت ساختاری و عملکردی مغز به کار می رود. این روش زمانی تجویز می شود که پزشک نیاز به اطلاعاتی بیشتر از معاینه فیزیکی یا روش های ساده تصویربرداری داشته باشد. به طور کلی دلایل تجویز این روش به شرح زیر است:
- بررسی تومورهای مغزی
- بررسی اختلالات گفتاری
- بررسی علت تشنج و غش
- تشخیص عفونت های مغزی
- بررسی تغییرات عملکرد مغز
- ارزیابی آسیب و ضربه به سر
- اندازه غیر طبیعی سر در کودکان
- تشخیص خونریزی های داخلی مغز
- پیگیری نتایج درمان تومورهای مغزی
- بررسی دلایل از دست دادن بینایی یا شنوایی
- تشخیص لخته های خونی مرتبط با سکته مغزی
- شناسایی ناهنجاری های ساختاری مانند هیدروسفالی
- تشخیص ضعف عضلانی، بی حسی یا گزگز اندام ها
- راهنمایی برای جراحی مغز یا انجام بیوپسی از بافت مغزی
نحوه انجام اسکن مغزی
اسکن مغزی یکی از روشهای دقیق و غیرتهاجمی برای بررسی ساختارهای داخلی مغز بوده که معمولا در مراکز تصویربرداری تخصصی یا بیمارستان ها انجام می شود. در این روش، بیمار روی تخت باریکی دراز می کشد و به صورت آرام وارد حلقه دستگاه سی تی اسکن می شود. همزمان، پرتوهای اشعه ایکس به شکل دایره وار در اطراف سر حرکت می کنند و از زوایای مختلف تصاویر دقیقی از مغز تهیه می شود.
اطلاعات جمع آوری شده از این پرتوها به رایانه ای منتقل می گردد که آنها را تحلیل و پردازش کرده و به صورت تصاویر دوبعدی یا حتی سه بعدی روی مانیتور نمایش می دهد. این تصاویر به صورت فایل دیجیتال ذخیره می شوند یا بر روی CD به شما عزیزان تحویل داده می شوند.
بهتر است بدانید این روش به دو صورت با کنتراست یا بدون کنتراست انجام می شود. کنتراست ماده ای خاص بوده که یا به صورت خوراکی مصرف می شود و یا از طریق تزریق داخل وریدی وارد بدن می گردد. این ماده کمک می کند تا بخش های خاصی از مغز یا رگ های خونی با وضوح و دقت بیشتری نمایش داده شوند. در صورت نیاز به استفاده از ماده کنتراست، ممکن است چند ساعت قبل از اسکن ناشتا باشید.
لازم به ذکر است در طول تصویربرداری باید بیمار کاملا بی حرکت باقی بماند زیرا هرگونه حرکت باعث تار شدن تصاویر می شود. گاهی اوقات از شما عزیزان خواسته می شود برای چند ثانیه نفس خود را حبس کنید تا کیفیت تصویر به حداکثر برسد. در نهایت بهتر است بدانید روند اسکن مغزی بین ۱۰ تا ۱۵ دقیقه به طول می انجامد.
هریک از اسکن های مغزی چگونه تصویر را ثبت می کنند؟
- MRI (تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی): از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای تولید تصاویری دقیق از ساختار مغز استفاده میشود. این روش برای شناسایی اختلالات ساختاری مانند تومورها، سکته مغزی، آسیب‌های مغزی و بیماری‌های عصبی مفید است.
- fMRI (تصویربرداری عملکردی با رزونانس مغناطیسی): از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای بررسی فعالیت مغز در پاسخ به محرک‌های خاص استفاده میشود. این مورد برای ارزیابی نحوه عملکرد مغز در زمان واقعی کاربرد دارد.
- CT اسکن (توموگرافی کامپیوتری): از اشعه ایکس برای گرفتن تصاویر مقطعی از مغز استفاده میشود. معمولاً برای شناسایی خونریزی مغزی، آسیب‌های ضربه‌ای و تومورها در شرایط اورژانسی کاربرد دارد.
- PET اسکن (تصویربرداری با نشر پوزیترون): از مواد رادیواکتیو تزریقی برای شبیه‌سازی فعالیت‌های متابولیک مغز استفاده میشود. این مورد در تشخیص بیماری‌های مغزی مانند آلزایمر، اختلالات روانی و برخی سرطان‌ها کاربرد دارد.
- SPECT (تصویربرداری کامپیوتری تک فوتون): از مواد رادیواکتیو برای اندازه‌گیری جریان خون و فعالیت‌های متابولیکی مغز استفاده میشود. این روش به شناسایی نواحی فعال یا کم‌تحرک مغز کمک میکند.
- EEG (الکتروانسفالوگرافی): از الکترودهایی که روی سطح سر قرار می‌گیرند برای اندازه‌گیری و ثبت فعالیت الکتریکی مغز استفاده میشود و بیشتر برای شناسایی اختلالات مانند صرع یا مشکلات خواب کاربرد دارد.
- MEG (مگنتو انسفالوگرافی): از میدان‌های مغناطیسی تولید شده توسط فعالیت‌های الکتریکی مغز برای اندازه‌گیری و نقشه‌برداری از فعالیت‌های عصبی مغز استفاده میشود. به طور عمده در تحقیقات علمی و نقشه‌برداری فعالیت مغز در زمان واقعی کاربرد دارد.
کاربردهای اسکن مغزی
- تشخیص بیماری ها: اسکن‌های مغزی به شناسایی بیماری‌های مغزی مانند تومورها، سکته مغزی، بیماری‌های عصبی (مانند آلزایمر و پارکینسون) و اختلالات روانی کمک می‌کنند.
- بررسی آسیب های مغزی: این روشها برای ارزیابی آسیب های مغزی ناشی از ضربه، تصادفات یا جراحی ها استفاده می‌شوند.
- نظارت بر درمان ها: اسکن مغزی می تواند برای نظارت بر پیشرفت درمان یا ارزیابی اثرات داروها و روشهای درمانی جدید به کار رود.
- تحقیقات علمی: این تکنیک‌ها در پژوهش‌های علمی برای بررسی عملکرد مغز در شرایط مختلف و ارتباط بین ساختار و عملکرد مغز استفاده می‌شوند.
نکته: اسکن مغزی به پزشکان کمک میکند تا با دقت بالا مشکلات مغزی را تشخیص دهند، روند درمان را نظارت کنند و در تصمیم‌گیری‌های پزشکی مهم نقش داشته باشند.
کاربرد اسکن مغزی در تشخیص بیماری های روانی
استفاده از اسکن مغزی در حوزه روانپزشکی به عنوان یک ابزار کمکی و عینی در تشخیص بیماری های روانی مورد توجه قرار گرفته است. از آنجا که بررسی مشکلات روانی بر پایه گفتگو با بیمار، شرح حال فردی و معاینه بالینی انجام می شود، امکان برداشت های متفاوت و تشخیص های متنوع از سوی پزشکان مختلف وجود دارد. در برخی موارد این تفاوت ها منجر به تشخیص های نادرست یا تاخیر در شروع درمان می شود.
در این میان، اسکن های مغزی به عنوان روشی مکمل برای افزایش دقت تشخیص به کار می روند. این تکنولوژی ها با نمایش تغییرات ساختاری یا عملکردی مغز، شواهدی عینی در اختیار پزشکان قرار می دهند و به درک بهتر از وضعیت مغزی کمک می کنند. اگرچه اسکن مغزی به تنهایی قادر به تشخیص قطعی بیماری های روانی نیست اما در کنار بررسی های سنتی روانپزشکی مسیر تشخیص را شفاف تر می کند و نقش بسزایی در انتخاب رویکرد درمانی موثرتر دارد.
مزایای اسکن مغزی
اسکن مغزی مزایای بسیاری در تشخیص و درمان بیماری های مغزی دارد. اولین و مهمترین مزیت آن، دقت بالا در شناسایی مشکلات مغزی است. این روش به پزشکان این امکان را می‌دهد تا مشکلات ساختاری یا عملکردی مغز را حتی قبل از بروز علائم بالینی شناسایی کنند. این اسکن‌ها به ویژه در تشخیص بیماری‌هایی مانند سکته مغزی، تومورهای مغزی، بیماری‌های عصبی مانند آلزایمر و پارکینسون و اختلالات روانی مؤثر هستند.
علاوه بر این، اسکن مغزی می‌تواند به نظارت بر پیشرفت درمان‌ها و ارزیابی تأثیر داروها یا روشهای درمانی کمک کند. از آنجا که این روشها غیرتهاجمی هستند، بیمار نیاز به جراحی یا اقدامات پیچیده ندارد. معمولاً زمان بهبودی یا دوران نقاهت نیز بسیار کوتاه است. اسکن مغزی همچنین می‌تواند به پزشکان در برنامه‌ریزی درمانی و تصمیم‌گیری‌های بالینی دقیق‌تر کمک کند.
خطرهای تابش در اسکن مغزی
اسکن‌های مغزی که از تابش استفاده می‌کنند، مانند CT اسکن و PET اسکن، می‌توانند خطراتی به دلیل تابش اشعه برای بیمار داشته باشند. این روشها از اشعه ایکس یا مواد رادیواکتیو برای تولید تصاویر استفاده می‌کنند. در صورت تکرار زیاد یا انجام در زمان‌های کوتاه، ممکن است خطر ابتلا به سرطان یا آسیب به بافت‌های بدن را افزایش دهند.
با این حال، پزشکان معمولاً این نوع اسکن‌ها را تنها در مواقع ضروری توصیه می‌کنند و تلاش دارند تا تابش به حداقل برسد. برای مثال، در CT اسکن تابش اشعه نسبت به MRI بیشتر است، زیرا MRI از میدان مغناطیسی به جای تابش استفاده میکند. همچنین، در PET اسکن از مواد رادیواکتیو برای تصویربرداری استفاده میشود . اگرچه میزان تابش آن کم است، اما همچنان باید با دقت و تحت نظارت پزشک انجام شود. همیشه توصیه میشود که هر نوع اسکن مغزی که از تابش استفاده میکند، تنها زمانی انجام شود که منافع آن از خطرات احتمالی بیشتر باشد.
هشدارها و محدودیت های مهم در مورد اسکن مغزی
همانطور که در بالا ذکر کردیم، اسکن مغزی ابزار قدرتمندی برای بررسی ساختار و عملکرد مغز به شمار می رود اما مانند هر روش دیگری محدودیت هایی دارد که باید به آنها توجه کرد. در ادامه به مهمترین هشدارها و محدودیت های مرتبط با اسکن مغزی اشاره می نماییم:
- اسکن مغزی در شرایط پیچیده و دارای اختلالات روانی همزمان، دقت و کارایی کمتری دارد.
- افراد با یک تشخیص روانپزشکی مشابه، ممکن است ناهنجاری های مغزی متفاوتی داشته باشند.
- در افرادی با علائم متداخل یا تشخیص های همزمان، دقت اسکن برای تمایز دقیق شرایط کاهش می یابد.
- یک نوع ناهنجاری مغزی بنا به دلایل متفاوتی ایجاد می شود، بنابراین نمیتوان بر اساس اسکن نتیجه قطعی گرفت.
- اسکن مغزی در حال حاضر بیشترین دقت را در مواردی داشته که فرد دارای وضعیت واضح و بدون ابهام می باشد.
- تجربه اسکن ممکن است برای برخی بیماران به خصوص به دلیل فضای بسته و صدای بلند دستگاه ها استرس زا باشد.
- تشخیص بیماری های روانی در مراحل اولیه با اسکن مغزی ممکن نمی باشد زیرا تغییرات مغزی هنوز قابل مشاهده نیستند.
- به طور کلی علائم بیماری در افراد مختلف به شکل متفاوتی بروز می کند و همه بیماران مبتلا به یک اختلال روانی لزوما الگوی مغزی مشابهی ندارند.
بیشتر بخوانید: کاربردهای رادیوداروی ساماریوم در پزشکی هسته ای
اقدامات قبل از انجام اسکن مغز
بهتر است بدانید برای به حداقل رساندن عوارض و افزایش دقت نتایج اسکن، رعایت موارد ذکر شده در زیر ضروری است:
- تمام داروهای مصرفی خود را به پزشک اطلاع دهید.
- ممکن است لازم باشد لباس مخصوص بیمارستان بپوشید.
- از پوشیدن لباس های دارای قطعات فلزی یا جواهرات خودداری کنید.
- اگر ماده حاجب دریافت می کنید باید حداقل ۳ ساعت قبل از اسکن ناشتا باشید.
- اگر سابقه حساسیت به مواد حاجب دارید، احتمالا قبل از اسکن دارو مصرف کنید.
- بعد از تزریق ماده حاجب، نوشیدن ۶ تا ۸ لیوان آب طی چند ساعت آینده توصیه می شود.
- در صورت بارداری یا شیردهی حتما پزشک خود را مطلع کنید تا اقدامات لازم انجام شود.
- دیابتی ها باید وعده ای سبک (صبحانه یا ناهار) حدود سه ساعت قبل از اسکن مصرف کنند.
- داشتن نسخه های قبلی اسکن ها به پزشک کمک می کند تا روند تغییرات را بهتر بررسی کند.
- در صورت مصرف قرص متفورمین، ممکن است نیاز باشد دارو را از چند روز قبل قطع کنید.
- اگر اسکن بدون ماده حاجب است، میتوانید طبق معمول غذا بخورید و داروهای خود را مصرف کنید.
- در صورت وجود بیماری کلیوی، آسم، مشکلات تیروئید یا حساسیت دارویی حتما پزشک خود را در جریان بگذارید.
نتیجه گیری
اسکن‌های مغزی ابزارهای حیاتی در تشخیص و مدیریت بیماری‌های مغزی هستند که هرکدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. MRI به عنوان یکی از روشهای رایج تصویربرداری، ساختار آناتومیکی مغز را با دقت بالا نشان می‌دهد و به شناسایی مشکلات ساختاری کمک میکند. در مقابل، fMRI علاوه بر ساختار، فعالیت‌های عصبی مغز را نیز بررسی میکند و به تحلیل عملکرد مغز در پاسخ به محرک‌ها می‌پردازد. SPECT و PET نیز از تکنیک‌های هسته‌ای هستند که فعالیت‌های مغزی و متابولیکی را اندازه‌گیری می‌کنند.
هر یک از این اسکن‌ها بسته به نوع بیماری و نیاز پزشکی، اطلاعات متفاوتی ارائه می‌دهند. استفاده از این روشها باید تحت نظر پزشک متخصص و با در نظر گرفتن منافع و خطرات تابش اشعه، انجام شود. در مجموع، این اسکن‌ها به بهبود تشخیص و درمان اختلالات مغزی کمک شایانی می‌کنند.
سوالات متداول اسکن مغزی
اگر اسکن بدون ماده حاجب انجام شود، نیازی به ناشتایی نیست. اما در صورت استفاده از ماده کنتراست، توصیه می شود حدود ۳ ساعت قبل از اسکن چیزی نخورید.
اسکن مغز برای بررسی تومورها، خونریزی، سکته مغزی، عفونت های مغزی، اختلالات عصبی، آسیب های تروماتیک یا ارزیابی عملکرد مغز در بیماری های روانی تجویز می شود.
اسکن مغز به تنهایی برای تشخیص قطعی بیماری های روانی کافی نیست اما در کنار ارزیابی های بالینی به شناسایی برخی ناهنجاری ها یا تفاوت های ساختاری در مغز کمک می کند.
خیر، اسکن مغز روشی بدون درد است. در برخی موارد که ماده حاجب تزریق می شود، ممکن است کمی احساس ناراحتی یا گرما داشته باشید. خطرات این روش بسیار پایین بوده اما باید حساسیت های دارویی یا شرایط خاص را با پزشک در میان بگذارید.
سی تی اسکن با اشعه ایکس کار می کند و برای تشخیص خونریزی ها، آسیب های حاد و برخی تومورها مناسب است. MRI از میدان مغناطیسی استفاده می کند و برای بررسی دقیق تر بافت های نرم، تومورها و بیماری های عصبی مانند ام اس مفیدتر است.
از میان اسکن‌های مغزی مختلف، MRI (تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی) تنها اسکنی است که هیچ گونه تابش اشعه ندارد. این روش از میدان‌های مغناطیسی و امواج رادیویی برای تولید تصاویر دقیق از ساختارهای مغزی استفاده میکند و به همین دلیل بدون تابش اشعه است.
برخلاف CT اسکن و PET که برای تصویربرداری از اشعه ایکس یا مواد رادیواکتیو استفاده می‌کنند. MRI هیچ گونه تابش مضر برای بدن ندارد و این یکی از مزایای آن به شمار می‌آید. همچنین، fMRI که نسخه پیشرفته‌ای از MRI است، نیز بدون تابش اشعه عمل میکند و به بررسی فعالیت‌های مغزی می‌پردازد.
سلام شما نوشتید پاسخ ولی بنده سوال دارم
بنده سردردشدید دارم روزانه و هر روز چهار الی پنج بار مرادرگیر میکند دور سرم میچرخد و من با فشار دادن سرم و بستن چشمانم این لحظه ی سر درد را پشت سر میزارم بین ۱۵ الی ۲۰ ثانیه رفتم چندین سال پیش ام آر ای گرفتم گفتند یکی از رگهای خون رسان سرتون ضربه دیده و خون برای اینکه بخواهد از آن عبور کند دچار مشکل عبور میشه و خون که پشت رگ قرار میگیرد این توقف لحظهری خون باعث سر درد شمت میشود بیش از پنج الی شش سال قرص های میگرن و قرصهای آرامش بخش و سپس کاربامازپین ۲۰۰و نورتریپتیلین ۲۵ مصرف کردم تسکین درد بود ولی رافع مشکل نبود تا اینکه الان یکی و اندی ماهه آن را کنار گذاشتم خواستم ببینم آیا اسکن هسته ای مغز قادر هست دقیق مشکل واقعی سردرد بنده را تشخیص دهد تا بتوانم آن را مداوا کنم و بنده ساکن آبادان هستم متولد ۱۳۵۰ مرد و وزنم ۷۶ کیلو هستم لطفا راهنمایی کنید
سلام. برا مشکل شما اسکن خاصی پیشنهاد نمیشه، شما باید به پزشک مغز و اعصاب خود مراجعه کرده، با معاینه و شرح حال و تغییر احتمالی داروها در صورت نیاز تشخیص و درمان میشین.