اسکن هسته‌ای استخوان که به آن اسکن استخوان یا اسکن اسکلتی نیز گفته می‌شود، یک تکنیک تصویربرداری پزشکی است که نقش حیاتی در تشخیص بیماری‌های مختلف استخوانی ایفا می‌کند. این اسکن به‌ویژه برای ارزیابی وضعیت استخوان‌ها و ساختار سیستم اسکلتی بدن استفاده می‌شود. این آزمایش غیرتهاجمی از مقدار کمی مواد رادیواکتیو برای بررسی استخوان‌ها استفاده می‌کند و اطلاعات ارزشمندی را برای پزشک فراهم می‌آورد. در این مقاله، ما به بررسی اسکن هسته‌ای استخوان، نحوه عملکرد آن، مزایا، روند انجام آن و آنچه که باید قبل، حین و بعد از آزمایش انتظار داشته باشید، خواهیم پرداخت. در مرکز پزشکی هسته ای سارا این اسکن با استفاده از بهترین و به‌روزترین تجهیزات برای شما انجام می شود.
اسکن هسته‌ای استخوان چیست؟
اسکن هسته‌ای استخوان یک تکنیک تصویربرداری تشخیصی است که از یک ماده رادیواکتیو به نام تریسر یا رادیوفارماکوتیکال برای ارزیابی سلامت استخوان‌ها استفاده می‌کند. این ماده رادیواکتیو به‌صورت تزریقی به بدن وارد می‌شود و در استخوان‌ها تجمع می‌کند. سپس این ماده رادیواکتیو با استفاده از تابش‌های رادیویی تصویربرداری می‌شود که می‌تواند به شناسایی فعالیت غیرطبیعی در استخوان‌ها کمک کند.
این روش به‌طور معمول برای تشخیص بیماری‌هایی مانند عفونت استخوان‌ها، متاستاز سرطان به استخوان‌ها، شکستگی‌های استخوانی، التهاب و بیماری‌های خاصی که متابولیسم استخوان‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهند مانند پوکی استخوان استفاده می‌شود. تصاویر تولید شده توسط اسکن توسط رادیولوژیست یا متخصص پزشکی هسته‌ای تحلیل می‌شود تا مناطق نگران‌کننده در استخوان‌ها شناسایی شوند.
اسکن هسته‌ای استخوان چگونه کار می‌کند؟
فرآیند انجام اسکن هسته‌ای استخوان شامل چند مرحله است:
- تزریق تریسر رادیواکتیو: ابتدا یک مقدار کم از ماده رادیواکتیو، معمولاً ترکیب تکنسیوم-99m (Tc-99m)، به‌صورت تزریق وریدی در بازو به بدن وارد می‌شود. این ماده رادیواکتیو از طریق جریان خون در بدن حرکت کرده و در استخوان‌ها، به‌ویژه در نواحی با فعالیت غیرطبیعی، تجمع می‌کند.
- دوره انتظار: پس از تزریق، باید مدت زمان حدود ۲ تا ۴ ساعت صبر کنید تا تریسر در بدن شما گردش کرده و در استخوان‌ها جمع شود. این مدت زمان ممکن است بسته به شرایط خاص مورد بررسی متفاوت باشد.
- تصویربرداری: پس از این دوره انتظار، بیمار روی یک میز مخصوص قرار می‌گیرد و از یک دوربین گاما برای اسکن بدن استفاده می‌شود. دوربین گاما تابش‌های رادیواکتیو منتشر شده از تریسر در استخوان‌ها را شناسایی می‌کند. اسکن معمولاً حدود ۲۰ تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد و ممکن است از بیمار خواسته شود که بی‌حرکت بماند تا تصاویر واضحی به‌دست آید.
- تحلیل تصاویر: تصاویر به‌دست‌آمده توسط رادیولوژیست بررسی می‌شوند تا فعالیت غیرطبیعی در استخوان‌ها شناسایی شود. نواحی با افزایش یا کاهش جذب تریسر نشان‌دهنده مشکلات استخوانی مانند عفونت، تومورها یا شکستگی‌ها هستند.
بعد از انجام اسکن هسته ای استخوان باید پاره ای از مسائل را رعایت کنید. مقاله مراقبت های بعد تصویربرداری را بخوانید.
اسکن استخوان تمام بدن
چه زمانی اسکن هسته‌ای استخوان تجویز می‌شود؟
اسکن هسته‌ای استخوان زمانی تجویز می‌شود که پزشک به وجود یک مشکل استخوانی مشکوک شود که تشخیص آن با روش‌های تصویربرداری معمولی مانند رادیوگرافی (X-ray) دشوار است. برخی از شرایط رایجی که ممکن است نیاز به اسکن استخوان داشته باشند عبارتند از:
- عفونت استخوان (استئومیلیت): عفونت‌های استخوانی که معمولاً به دلیل باکتری‌ها ایجاد می‌شود و می‌تواند به آسیب استخوانی منجر شود.
- سرطان استخوان یا متاستاز به استخوان‌ها: انتقال سرطان از دیگر قسمت‌های بدن مانند پستان، ریه یا پروستات به استخوان‌ها.
- شکستگی‌های استخوانی: به‌ویژه زمانی که شکستگی‌ها روی رادیوگرافی به راحتی قابل تشخیص نیستند، مانند شکستگی‌های استرسی یا شکستگی در نواحی دشوار برای تصویربرداری مانند ستون فقرات یا لگن.
- آرتروز: بیماری‌های التهابی که مفاصل را تحت تاثیر قرار می‌دهند می‌توانند با اسکن استخوان ارزیابی شوند.
- پوکی استخوان: وضعیتی که در آن استخوان‌ها ضعیف و شکننده می‌شوند.
- بیماری پاژه: یک بیماری استخوانی که فرآیند طبیعی بازسازی استخوان‌ها را مختل می‌کند.
اسکن هسته‌ای استخوان می‌تواند به پزشکان کمک کند تا شدت مشکل را ارزیابی کنند، تصمیمات درمانی بهتری بگیرند و پیشرفت درمان‌های جاری را نظارت کنند.
اسکن استخوان
مزایای اسکن هسته‌ای استخوان
اسکن هسته‌ای استخوان چندین مزیت در تشخیص مشکلات استخوانی دارد:
- حساسیت بالا: اسکن استخوان حساسیت بالایی دارد و می‌تواند مشکلات استخوانی را که در رادیوگرافی معمولی دیده نمی‌شوند، مانند عفونت‌ها یا شکستگی‌های اولیه، شناسایی کند.
- دید جامع: این اسکن تصویری جامع از تمام استخوان‌های بدن فراهم می‌آورد و می‌تواند نواحی غیرطبیعی را در چندین استخوان همزمان شناسایی کند.
- غیرتهاجمی: این روش غیرتهاجمی است و نیاز به جراحی یا بیوپسی ندارد.
- تشخیص زودهنگام: اسکن‌های استخوان می‌توانند مشکلات استخوانی را در مراحل اولیه تشخیص دهند که به درمان مؤثرتر و به موقع کمک می‌کند.
- ارزیابی متابولیسم استخوان‌ها: بر خلاف رادیوگرافی، اسکن‌های استخوان می‌توانند متابولیسم استخوان‌ها را ارزیابی کنند و به شناسایی بیماری‌هایی که بر روند بازسازی استخوان‌ها تأثیر می‌گذارند کمک کنند.
آماده‌شدن برای اسکن هسته‌ای استخوان
در اسکن هسته ای استخوان شما لازم نیست که قبل از انجام اسکن، ناشتا باشید. لازم نیست کار خاصی برای آماده شدن انجام دهید. تنها از شما خواسته می شود که اشیاء فلزی مانند گیره و یا گوشواره را همراه خود نداشته باشید. این اشیا می توانند با ماده تریسر مقابله کنند. برخی از مراحل آماده‌سازی شامل موارد زیر است:
- پرهیز از برخی غذاها یا داروها: در برخی موارد ممکن است از شما خواسته شود تا از مصرف برخی غذاها یا داروهایی که می‌توانند با اسکن تداخل داشته باشند، خودداری کنید.
- بارداری و شیردهی: اگر باردار یا شیرده هستید، حتماً این موضوع را به پزشک خود اطلاع دهید، زیرا استفاده از مواد رادیواکتیو در این دوران ممکن است توصیه نشود.
- ورود به موقع: ممکن است از شما خواسته شود که حداقل ۳۰ دقیقه قبل از زمان مقرر به مرکز تصویربرداری مراجعه کنید تا مراحل اداری و آماده‌سازی اولیه انجام شود.
- هیدراته بودن بدن: نوشیدن مایعات زیاد قبل از آزمایش می‌تواند کمک کند که اسکن مؤثرتر باشد.
مرکز پزشکی هسته ای سارا با بهره گیری از دانش روز دنیا به انجام انواع اسکن های هسته ای می پردازد. اسکن هسته ای دانشی نوین در زمینه عکس برداری از ارگان های داخلی بدن می باشد. جهت ارتباط با مرکز پزشکی هسته ای سارا با شماره های ۰۲۱۸۸۸۰۰۵۲۶ تماس حاصل فرمایید و یا به پیچ اینستاگرام مراجعه کنید.
برای اطلاع از هزینه ها مقاله هزینه اسکن هسته ای استخوان را بخوانید.
موارد ضروری که در اسکن هسته ای استخوان باید به پزشک اطلاع داد
قبل از انجام اسکن هسته‌ای استخوان، مهم است که پزشک خود را از هر گونه بیماری یا دارویی که مصرف می‌کنید آگاه سازید. پیش از اینکه این اسکن را انجام دهید، در مورد هر یک از موارد زیر با پزشک خود مشورت کنید :
- اگر تحت درمان با دارویی هستید که شامل بیسموت است.
- اگر به تازگی تستی انجام داده اید که از باریوم استفاده شده است.
- ناراحتی قلبی دارید.
- اگر باردار هستید.
- در دوران شیردهی هستید.
- پیش از انجام اسکن هسته ای استخوان، در صورتی که باردار هستید پزشک خود را مطلع کنید. مطرح کردن این موضوع بسیار مهم است، چرا که پرتوها می توانند به جنین آسیب بزنند. همچنین اگر در دوران شیردهی هستید، پزشک را در جریان قرار دهید. پزشک تمام اقدامات احتیاطی لازم را که باید بعد از اسکن انجام دهید، به شما می گوید. رعایت تمامی این نکات برای جلوگیری از ورود ماده رادیواکتیو به شیر کمک می کند. ممکن است برای انجام این اسکن نیاز به پوشیدن گان بیمارستانی داشته باشید.
آنچه در طول اسکن هسته‌ای استخوان انتظار دارید
اسکن هسته‌ای استخوان معمولاً یک فرآیند سریع و بدون درد است. در اینجا مراحل مختلف آن را شرح می‌دهیم:
- تزریق تریسر رادیواکتیو: ابتدا یک سوزن کوچک برای تزریق تریسر به رگ شما وارد می‌شود. این تزریق معمولاً کمی درد یا سوزش ایجاد می‌کند.
- دوره انتظار: باید حدود ۲ تا ۴ ساعت صبر کنید تا تریسر در استخوان‌ها جذب شود. در این زمان ممکن است از شما خواسته شود که در یک فضای انتظار استراحت کنید.
- تصویربرداری: پس از این دوره، شما روی یک میز مخصوص قرار می‌گیرید و دوربین گاما برای گرفتن تصاویر از استخوان‌های شما استفاده می‌شود. ممکن است از شما خواسته شود که در طول اسکن بی‌حرکت بمانید تا تصاویر واضحی به‌دست آید.
- مدت زمان: اسکن معمولاً حدود ۲۰ تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد، اما فرآیند کلی ممکن است چند ساعت به طول انجامد.
بعد از اسکن هسته‌ای استخوان
بعد از اسکن، می‌توانید به فعالیت‌های روزمره خود ادامه دهید. مواد رادیواکتیو استفاده‌شده در این فرآیند نیمه‌عمر کوتاهی دارند و به‌سرعت از بدن خارج می‌شوند. نوشیدن مایعات زیاد می‌تواند به سرعت کمک کند تا تریسر از بدن شما دفع شود.
خواندن جواب اسکن هسته ای استخوان
خواندن نتایج اسکن هسته‌ای استخوان (Bone Nuclear Scan) یک فرآیند پیچیده است که نیاز به تخصص دارد و توسط پزشک یا رادیولوژیست تحلیل می‌شود. پس از انجام اسکن و جمع‌آوری تصاویر، پزشک بررسی می‌کند که آیا نواحی غیرطبیعی در استخوان‌ها وجود دارد یا خیر. در اینجا برخی از نکات اصلی در مورد نحوه خواندن جواب اسکن هسته‌ای استخوان آورده شده است:
۱. نواحی با جذب بالا (Hot spots)
این نواحی که به آن‌ها “hot spots” گفته می‌شود، مناطقی هستند که در آن‌ها جذب رادیواکتیو بیشتر از حد معمول است. این ممکن است نشان‌دهنده وجود مشکلاتی مانند:
- عفونت استخوانی (استئومیلیت): ناحیه‌ای که به طور غیرطبیعی رادیواکتیو جذب می‌کند، می‌تواند نشان‌دهنده عفونت استخوانی باشد.
- سرطان و متاستاز: نواحی با جذب بالا ممکن است به دلیل رشد تومور یا متاستاز سرطان به استخوان‌ها باشد.
- التهاب و آرتریت: در بیماری‌هایی مانند آرتریت، ممکن است نواحی با التهاب بیشتر از حد طبیعی به نظر برسند.
- شکستگی‌ها: در صورت وجود شکستگی‌های جدید یا قدیمی که در تصاویر رادیوگرافی عادی قابل مشاهده نیستند، اسکن هسته‌ای استخوان می‌تواند نواحی با جذب بالا را نشان دهد.
۲. نواحی با جذب کم (Cold spots)
نواحی با جذب کم یا “cold spots” مناطقی هستند که رادیواکتیو به طور غیرمعمول کمی در آن‌ها جمع می‌شود. این نواحی معمولاً نشان‌دهنده موارد زیر هستند:
- بیماری‌های استخوانی مانند سرطان‌های متاستاتیک که از رشد استخوان جلوگیری می‌کنند.
- آسیب به خون‌رسانی استخوان: اگر خون‌رسانی به استخوان مختل شده باشد، ممکن است به صورت cold spot نمایان شود.
- بیماری‌های دژنراتیو استخوان‌ها مانند بیماری پاژه که رشد استخوان به درستی صورت نمی‌گیرد.
۳. توزیع و الگوی جذب رادیواکتیو
پزشک همچنین به الگوی توزیع جذب رادیواکتیو توجه می‌کند:
- یک ناحیه خاص: اگر جذب رادیواکتیو فقط در یک ناحیه خاص از بدن بالا باشد، ممکن است نشان‌دهنده مشکل در همان ناحیه باشد، مانند یک تومور یا شکستگی.
- چند ناحیه یا مناطق متعدد: اگر چند ناحیه از بدن تحت تاثیر قرار گیرند، ممکن است نشان‌دهنده بیماری‌های سیستمیک مانند سرطان متاستاتیک یا بیماری‌های التهابی مانند آرتریت روماتوئید باشد.
۴. تفسیر نتیجه و توصیه‌های درمانی
بعد از بررسی تصاویر، پزشک نتایج را با توجه به علائم بالینی بیمار، سابقه پزشکی، و دیگر آزمایش‌ها تحلیل می‌کند. این تفسیر به پزشک کمک می‌کند تا تصمیمات درمانی صحیح را اتخاذ کند. در برخی موارد، ممکن است برای تأیید نتایج نیاز به آزمایش‌های بیشتر یا تصویربرداری‌های اضافی باشد.
نکات مهم:
- خواندن دقیق نتیجه اسکن باید توسط پزشک متخصص انجام شود. این فرآیند مستلزم بررسی دقیق تصاویر و مقایسه آن‌ها با شرایط بالینی بیمار است.
- برخی از نتایج ممکن است نیاز به آزمایش‌های تکمیلی مانند MRI یا CT Scan برای تأیید نهایی داشته باشند.
خطرات و ملاحظات
اسکن هسته‌ای استخوان معمولاً ایمن است و خطرات زیادی ندارد. دوز تابش رادیویی که استفاده می‌شود بسیار کم است و معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کند. با این حال، مانند هر روش پزشکی دیگری، برخی ملاحظات وجود دارد:
- مقدار تابش: با وجود اینکه دوز تابش کم است، زنان باردار و کودکان باید از تابش غیرضروری پرهیز کنند.
- واکنش‌های آلرژیک: در موارد نادر، برخی افراد ممکن است به تریسر رادیواکتیو واکنش آلرژیک نشان دهند.
مقاله آیا اسکن هسته ای استخوان خطرناک است را بخوانید.
نقاط سیاه در اسکن هسته ای استخوان
در اسکن هسته‌ای استخوان، نقاط سیاه یا Cold spots به مناطقی اشاره دارند که در آن‌ها جذب رادیواکتیو بسیار کم است یا اصلاً رادیواکتیو جذب نمی‌شود. این نقاط ممکن است نشانه‌هایی از مشکلات مختلفی در استخوان‌ها یا بافت‌های اطراف آن‌ها باشند. در اینجا به توضیح دلایل احتمالی تشکیل نقاط سیاه در اسکن هسته‌ای استخوان پرداخته شده است:
دلایل احتمالی نقاط سیاه (Cold Spots) در اسکن هسته‌ای استخوان
- مشکلات خون‌رسانی به استخوان
یکی از دلایل اصلی ایجاد نقاط سیاه در اسکن هسته‌ای استخوان، مشکلات خون‌رسانی به استخوان‌ها است. اگر جریان خون به بخشی از استخوان کاهش یابد یا قطع شود، آن ناحیه از جذب ماده رادیواکتیو (تریسر) بی‌بهره خواهد بود. این امر می‌تواند ناشی از شرایطی مانند:- نکروز استخوان (آسیب به استخوان‌ها به دلیل قطع خون‌رسانی)
- بیماری آواسکولار نکروز (AVN) که در آن بخشی از استخوان به دلیل عدم جریان خون دچار مرگ سلولی می‌شود.
- سرطان‌های استخوانی یا متاستاز
برخی از انواع سرطان‌ها می‌توانند باعث تغییر در ساختار استخوان‌ها شوند. به‌ویژه، متاستاز سرطان به استخوان‌ها (سرطان‌هایی که از مکان‌های دیگر بدن به استخوان‌ها منتقل می‌شوند) ممکن است منجر به کاهش جذب رادیواکتیو در نواحی خاصی از استخوان شوند، زیرا سرطان‌ها ممکن است جلوی رشد و ترمیم طبیعی استخوان‌ها را بگیرند. - آسیب‌های استخوانی یا شکستگی‌های قدیمی
برخی از آسیب‌ها و شکستگی‌ها ممکن است به‌طور موقت باعث کاهش جریان خون در نواحی آسیب‌دیده شوند. در این صورت، ممکن است در ناحیه آسیب‌دیده نقاط سیاه در اسکن هسته‌ای استخوان مشاهده شود، به‌ویژه اگر استخوان در حال بهبودی باشد یا استخوان مرده وجود داشته باشد. - بیماری‌های دژنراتیو استخوانی
بیماری‌هایی مانند آرتریت یا استئوآرتریت می‌توانند باعث تخریب و تغییر در ساختار استخوان‌ها شوند و به کاهش جذب رادیواکتیو در نواحی آسیب‌دیده منجر شوند. این شرایط معمولاً موجب کاهش توانایی استخوان در جذب ماده رادیواکتیو می‌شوند و در اسکن هسته‌ای استخوان به صورت نقاط سیاه ظاهر می‌شوند. - آسیب به ساختار استخوان‌ها
برخی از مشکلات ساختاری استخوان‌ها می‌توانند باعث کاهش جذب ماده رادیواکتیو شوند، به‌ویژه در نواحی که استخوان‌ها به شکل غیرطبیعی رشد کرده‌اند یا دچار تغییرات متابولیک شده‌اند.
تفسیر و اهمیت نقاط سیاه در اسکن هسته‌ای استخوان
Cold spots می‌توانند نشانه‌ای از مشکلات جدی در استخوان‌ها یا بافت‌های اطراف آن‌ها باشند، به ویژه اگر این نواحی با علائم بالینی همچون درد، التهاب یا محدودیت حرکتی همراه باشند. به‌طور کلی، پزشکان از نقاط سیاه برای شناسایی مناطقی که نیاز به بررسی بیشتر دارند، استفاده می‌کنند. برای تفسیر دقیق و تشخیص نهایی، پزشک ممکن است به تست‌های اضافی مانند CT scan، MRI یا رادیوگرافی نیاز داشته باشد تا اطلاعات بیشتری درباره وضعیت نواحی با جذب کم رادیواکتیو به دست آورد.
نکات کلیدی در مورد نقاط سیاه
- شناسایی نیاز به بررسی بیشتر: نقاط سیاه در اسکن هسته‌ای استخوان لزوماً به معنای وجود یک مشکل جدی نیستند، اما معمولاً نشان‌دهنده اختلالات استخوانی یا بافت‌های اطراف هستند که نیاز به بررسی و درمان دارند.
- آزمایش‌های تکمیلی: برای تأیید تشخیص یا ارزیابی بیشتر، ممکن است نیاز به تصویربرداری اضافی (CT یا MRI) باشد تا اطلاعات بیشتری از وضعیت استخوان‌ها به دست آید.
- نتایج بالینی: به‌طور معمول، پزشکان به نتایج اسکن هسته‌ای استخوان در کنار علائم بالینی و سایر آزمایش‌ها توجه می‌کنند تا تشخیص دقیق‌تری داشته باشند.
در اسکن هسته‌ای استخوان، Cold spots یا نقاط سیاه می‌توانند به دلایل مختلفی مانند مشکلات خون‌رسانی، متاستاز سرطان به استخوان، شکستگی‌ها یا بیماری‌های دژنراتیو استخوانی ایجاد شوند. اگر در اسکن هسته‌ای استخوان شما نقاط سیاه مشاهده شد، این به معنای وجود یک مشکل در آن ناحیه است که ممکن است نیاز به بررسی‌های بیشتر و درمان‌های خاص داشته باشد. همیشه برای تفسیر دقیق نتایج و دریافت مشاوره درمانی، به پزشک متخصص خود مراجعه کنید.
نتیجه گیری
اسکن هسته‌ای استخوان یک ابزار تشخیصی ارزشمند است که به پزشکان کمک می‌کند تا مشکلات استخوانی را ارزیابی کرده و تشخیص دهند و تصمیمات درمانی بهتری اتخاذ کنند. با توجه به حساسیت بالا و توانایی ارائه تصاویر جامع از سیستم اسکلتی، اسکن هسته‌ای استخوان نقش مهمی در تشخیص و مدیریت بیماری‌های استخوانی دارد. اگر پزشک شما این آزمایش را تجویز کرده است، درک روند و مزایای آن می‌تواند به شما در انجام بهتر این آزمایش کمک کند. همیشه با پزشک خود مشورت کنید تا دستورالعمل‌های خاص بر اساس شرایط سلامتی خود را دریافت کنید.